Η σχέση μητέρας-βρέφους τα πρώτα χρόνια θεωρείται ιδιαίτερα σημαντική, διότι έχει βρεθεί να επηρεάζει όλες τις μελλοντικές σχέσεις που θα δημιουργήσει το άτομο. Η θεωρία αυτή έγινε γνωστή από το έργο του John Bowlby ο οποίος αναγνώρισε πως η ποιότητα της προσκόλλησης με το πρόσωπο φροντίδας στη βρεφική ηλικία, καθορίζει την ανάπτυξη της προσωπικότητας του ατόμου καθώς και τις μετέπειτα κοινωνικές του σχέσεις.
Ο Bowlby (1973), υποστήριξε ότι τα βρέφη γεννιούνται με προγραμματισμένες συμπεριφορές όπως το κλάμα, το χαμόγελο, τη βλεμματική παρακολούθηση κ.α., οι οποίες λειτουργούν με σκοπό να κρατούν τους γονείς κοντά τους έτσι ώστε να ικανοποιούν τις βιολογικές και συναισθηματικές τους ανάγκες.
Αν για κάποιο λόγο όμως ο συναισθηματικός δεσμός δεν γίνει ομαλά, τότε δημιουργείται ανασφαλής δεσμός, ο οποίος εσωτερικεύεται από το παιδί. Πάνω σε αυτό, δημιουργείται ένα εσωτερικό μοντέλο (ένα είδος προτύπου) με το οποίο το παιδί στο μέλλον θα αντιλαμβάνεται και θα ερμηνεύει τον κόσμο γύρω του.
Σύμφωνα με τον Bowlby, η προσκόλληση του βρέφους με το πρωταρχικό πρόσωπο φροντίδας δημιουργεί αυτό το εσωτερικό μοντέλο στο τέλος του πρώτου έτους. Το βρέφος χρησιμοποιεί το μοντέλο για να προβλέψει και να επεξεργαστεί την συμπεριφορά της μητέρας και να ανταποκριθεί σε αυτήν. Από τη στιγμή που διαμορφωθεί αυτό το μοντέλο, το βρέφος τείνει να εμμένει σε αυτό ακόμα και όταν η συμπεριφορά της μητέρας αλλάζει. Για παράδειγμα, η μητέρα που παρέχει ελάχιστη φροντίδα στο νεογέννητο βρέφος εξαιτίας μια παρατεταμένης ασθένειας, αργότερα μπορεί να απορριφθεί από το βρέφος όταν ξεπεράσει την ασθένειά της, γιατί το μοντέλο του βρέφους περιλαμβάνει συναισθήματα απόρριψης. Τότε θα είναι πολύ πιο δύσκολο για την μητέρα να καταφέρει να ανταποκριθεί στις ανάγκες του βρέφους εξαιτίας της συμπεριφοράς του.
Οι έρευνες έχουν δείξει ότι τα παιδιά που έχουν βιώσει χαμηλής ποιότητας φροντίδα, τείνουν να γίνονται λιγότερα αρεστά από φίλους και δασκάλους και έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση στην εφηβεία. Τα παιδιά που είχαν αναπτύξει αγχώδη προσκόλληση, δηλαδή οι γονείς τους δεν ανταποκρινόντουσαν άμεσα στις ανάγκες των παιδιών και συνήθως ήταν επικριτικοί και αντιδρούσαν με θυμό ή τιμωρία όταν τα παιδιά εξέφραζαν έντονα συναισθήματα, ήταν περισσότερο επιθετικά και αντιδραστικά σε σχέση με άλλες ομάδες. Κατά συνέπεια, τα παιδιά αυτά ως ενήλικες τείνουν να είναι επιφυλακτικοί στο να εμπιστευθούν, αποφεύγουν τις στενές σχέσεις γιατί τους αγχώνουν, δεν ανοίγονται εύκολα και αποφεύγουν την κοινωνική επαφή.
Επιπλέον έρευνες έδειξαν ότι τα παιδιά που είχαν αναπτύξει ασφαλή προσκόλληση, δηλαδή οι γονείς τους ήταν εναρμονισμένοι με τις ανάγκες των παιδιών και ανταποκρίνονταν άμεσα σε αυτές, τείνουν να προσαρμόζονται καλύτερα σε νέες καταστάσεις και σχέσεις, δείχνουν περισσότερα θετικά συναισθήματα στο παιχνίδι στο νηπιαγωγείο και στο σχολείο και έχουν μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση. Ως ενήλικες τα παιδιά αυτά έχουν καλές διαπροσωπικές σχέσεις, αισιόδοξη στάση, πλησιάζουν εύκολα τους ανθρώπους, δεν φοβούνται την απόρριψη ή τη στενή σχέση, και έχουν ένα θετικό μοντέλο του εαυτού τους και των άλλων.
Από όλες τις παραπάνω έρευνες φαίνεται ότι τα εσωτερικά μοντέλα που διαμορφώνει το παιδί με βάση τις εμπειρίες που αποκτά στην πρώτη του σχέση, και έτσι όπως τις βίωσε το βρέφος μέσα στο περιβάλλον του (π.χ. ζεστό, ασφαλές και σίγουρο σε αντίθεση με ένα περιβάλλον απόρριψης, παραμέλησης και κακοποίησης), το επηρεάζουν ουσιαστικά στη μετέπειτα ζωή του. Τα πρώτα βιώματα του παιδιού, έχουν μακροπρόθεσμες συνέπειες στη διαμόρφωση της προσωπικότητας, στην οργάνωση της συμπεριφοράς και στην ανάπτυξη στενών διαπροσωπικών σχέσεων.
Είναι επομένως εξαιρετικά σημαντική η ανάπτυξη και η διατήρηση συναισθημάτων ασφάλειας και εμπιστοσύνης στα πρώτα χρόνια ζωής έτσι ώστε το παιδί να μπορέσει να χτίσει μια ισχυρή προσωπικότητα που θα του επιτρέπει να αντιμετωπίζει δυσκολίες και να διαμορφώνει ισχυρές διαπροσωπικές σχέσεις!
Ελένη Σίγκου για
Parentshelp.gr
Βιβλιογραφία
Λαζαράτου, Ε. & Αναγνωστόπουλος, Δ.Κ. (2003). Η κλινική σημασία του άγχους του αποχωρισμού και η θεωρία της <<προσκόλλησης>>. Αρχεία Ελληνικής Ιατρικής, 2, 2003.
Κάκουρος, Ε. & Μανιαδάκη, Κ. (2006). Ψυχοπαθολογία Παιδιών και Εφήβων. Αναπτυξιακή Προσέγγιση. Τυπωθήτω. Αθήνα.
Παπαλεοντίου, Λ. Ε. (2010). <<Δεσμός Προσκόλλησης>> Εμπιστοσύνη και οι Επιδράσεις του στην Ανάπτυξη της Προσωπικότητας. 12ο Συνέδριο Παιδαγωγικής Εταιρείας Κύπρου.
Craig, G. J. & Baucum, D. (2002). Human Development. 9th Edition. Prentice Hall. New Jersey.
Jungmeen, K. & Cicchetti, D. (2004). A Longitudinal Study of Child Maltreatment, Mother–Child Relationship Quality and Maladjustment: The Role of Self-Esteem and Social Competence. Journal of Abnormal Child Psychology, 32, 341-354.
