Τα συναισθήματα είναι ένα εξαιρετικά σημαντικό κομμάτι της ζωής μας και επηρεάζουν βαθύτατα τη συμπεριφορά μας, ακόμα και αν δεν έχουμε πάντοτε επίγνωση για αυτό. Η διαχείριση συναισθημάτων είναι ένας γενικός όρος που περιλαμβάνει πολλές πτυχές, όπως να αναγνωρίζεις και να δίνεις προσοχή στα συναισθήματα, να τα κατανοείς και να τα προσδιορίζεις, καθώς και να διαχειρίζεσαι ή να τροποποιείς τις συναισθηματικές σου αντιδράσεις έτσι ώστε να πετύχεις σημαντικούς στόχους.
Οι δεξιότητες που αφορούν τη ρύθμιση των συναισθημάτων αναπτύσσονται κατά τη διάρκεια της νηπιακής και παιδικής ηλικίας, και συνεχίζουν να ωριμάζουν στη διάρκεια της εφηβείας. Αυτές οι δεξιότητες είναι ζωτικής σημασίας για την ψυχική υγεία, τις σχολικές επιτεύξεις και τις καλές κοινωνικές σχέσεις. Από την άλλη πλευρά, η κακή διαχείριση των συναισθημάτων μπορεί να οδηγήσει σε συναισθηματικά προβλήματα και σε προβλήματα προσαρμογής – κατάθλιψη, κατάχρηση ουσιών, επιθετική συμπεριφορά.
Πώς μαθαίνουν τα παιδιά να διαχειρίζονται τα συναισθήματά τους;
Ακριβώς όπως το περπάτημα και την ομιλία, η διαχείριση των συναισθηματικών αντιδράσεων είναι μια αναπτυξιακή επίτευξη που το παιδί πρέπει να μάθει. Σκεφτείτε για λίγο το μωρό που έχει βρέξει την πάνα του ή πεινάει ή βαριέται. Θα εκφράσει την ενόχλησή του με τον μοναδικό τρόπο που μπορεί – μέσα από το κλάμα. Το μωρό θα χρειαστεί βοήθεια από το περιβάλλον του για να διαχειριστεί τη συναισθηματική του κατάσταση και να μειώσει την ένταση που νιώθει, και οι γονείς παίζουν σημαντικό ρόλο σε αυτήν τη διαδικασία. Θα προσπαθήσουν να καταλάβουν το νόημα που έχει το κλάμα και στη συνέχεια θα κάνουν τα απαραίτητα για να το ηρεμήσουν.
Η μεταβατική περίοδος από τη νηπιακή στη παιδική ηλικία, θα συνοδευτεί από συναισθηματική ωρίμανση. Κατά τη διάρκεια αυτής της αναπτυξιακής περιόδου, το βάρος της συναισθηματικής διαχείρισης αρχίζει να μετατοπίζεται από τον γονιό στο παιδί. Ένα από τα πιο σημαντικά αναπτυξιακά επιτεύγματα που σχετίζεται με τη διαχείριση συναισθημάτων είναι η απόκτηση της γλώσσας και οι επικοινωνιακές δεξιότητες.
Καθώς τα παιδιά αναπτύσσουν δεξιότητες που σχετίζονται με τη γλώσσα, γίνονται ικανά να ονοματίζουν τα συναισθήματά τους, τις σκέψεις τους και τις προθέσεις τους. Και καθώς τα παιδιά γίνονται πιο ικανά να επικοινωνούν τις περίπλοκες ανάγκες και τα συναισθήματά τους, μπορούν πολύ πιο αποτελεσματικά να διαχειριστούν τις συναισθηματικές τους αντιδράσεις.
Στη μεταβατική περίοδο από την προσχολική στη σχολική ηλικία, τα παιδιά ξεκινούν να έχουν μεγαλύτερη ευθύνη για τις συναισθηματικές τους λειτουργίες. Παρόλα αυτά, οι γονείς εξακολουθούν να παίζουν σημαντικό ρόλο στη διαχείριση των συναισθημάτων των παιδιών. Στη διάρκεια της σχολικής περιόδου, η διαχείριση συναισθημάτων αλλάζει και γίνεται μια πολύ πιο περίπλοκη και αφηρημένη διαδικασία – στη βρεφική ηλικία ήταν κυρίως αντανακλαστική και καθοδηγούνταν από φυσικές ανάγκες, τώρα είναι πιο στοχαστική και καθοδηγείται από την αίσθηση του εαυτού και του περιβάλλοντος. Οι ακραίες συναισθηματικές αντιδράσεις του θυμού, της θλίψης και του ενθουσιασμού περιορίζονται ως ένα βαθμό σε αυτές τις ηλικίες.
Κατά τη διάρκεια της εφηβείας, υπάρχει μια αναστάτωση στο συναισθηματικό κόσμο των εφήβων εξαιτίας των ορμονών. Οι ορμόνες μπορούν να προκαλέσουν τον τρόπο που έμαθε ο έφηβος να διαχειρίζεται τα συναισθήματά του όλα αυτά τα χρόνια. Για τους γονείς των εφήβων αυτό μπορεί να μοιάζει σαν παλινδρόμηση σε προηγούμενο στάδιο.
Τι μπορούν να κάνουν οι γονείς;
Όπως υπάρχει μια διαφορετικότητα στο πότε θα ξεκινήσει ένα παιδί να περπατάει ή να μιλάει, σε μερικά παιδιά το σύστημα της αυτό-διαχείρισης ή του αυτό-ελέγχου αναπτύσσεται με πιο αργό ρυθμό από άλλα παιδιά. Αυτό θα εξαρτηθεί από την ανάπτυξη και την ωρίμανση του νευρικού συστήματος, από το ταμπεραμέντο και από την υποστήριξη που θα λάβει το παιδί από το περιβάλλον του.
Από τη στιγμή που οι γονείς δεν μπορούν να παρέμβουν στους δύο πρώτους παράγοντες – νευρικό σύστημα και ταμπεραμέντο – είναι σημαντικό για τους γονείς να γνωρίζουν πως έχουν μεγάλη επίδραση στην ικανότητα των παιδιών να διαχειρίζονται τα συναισθήματά τους παρέχοντας ένα υποστηρικτικό περιβάλλον.
Αρχικά, είναι σημαντικό για τα παιδιά να αισθάνονται και να αντιλαμβάνονται το περιβάλλον του σπιτιού ως ένα ασφαλές και σταθερό μέρος μέσα στο οποίο θα αναπτύξουν τους συναισθηματικούς τους μηχανισμούς για να αντιμετωπίσουν το λιγότερο προβλεπόμενο κόσμο έξω από το σπίτι. Οι γονείς επομένως, πρέπει να τους παρέχουν όση περισσότερη σταθερότητα και συνέπεια μπορούν μέσα από την οριοθέτηση και τις προβλεπόμενες ρουτίνες της καθημερινότητας έτσι ώστε τα παιδιά να γνωρίζουν τι έχουν να περιμένουν.
Προκειμένου να μάθουν τα παιδιά να αντιμετωπίζουν τις συναισθηματικές τους αντιδράσεις, είναι σημαντικό οι γονείς να αποδέχονται τα συναισθήματα των παιδιών. Ακόμα και όταν τα παιδιά έχουν συναισθηματικά ξεσπάσματα, οι γονείς πρέπει να θυμούνται πως αυτές οι συμπεριφορές δεν έχουν κακή πρόθεση ούτε έχουν σκοπό να κάνουν τη ζωή των γονιών πιο δύσκολη. Είναι φυσιολογικό για τα παιδιά να αντιδρούν μερικές φορές με φωνές ή πείσματα. Ακόμα και αν οι γονείς νιώθουν εκνευρισμό σε τέτοιες καταστάσεις, είναι σημαντικό να δείχνουν υπομονή και την αποδοχή τους.
Ένας ακόμα τρόπος για να βοηθήσουν οι γονείς τα παιδιά να μάθουν να εκφράζουν τα συναισθήματά τους και να διαχειρίζονται τις συναισθηματικές τους αντιδράσεις, είναι να μιλούν οι ίδιοι για τα συναισθήματά τους και να δείχνουν στα παιδιά αποτελεσματικούς τρόπους διαχείρισης των συναισθημάτων τους.
Επίσης, είναι σημαντικό να ενθαρρύνονται τα παιδιά να μιλούν για τα συναισθήματα που νιώθουν χωρίς να τους δίνουν οι γονείς δικές τους κατευθύνσεις. Μερικές φορές τα παιδιά δε συζητούν για τα συναισθήματά τους γιατί φοβούνται την αποδοκιμασία των γονιών τους. Μπορεί για παράδειγμα οι γονείς να αποδοκιμάζουν το συναίσθημα της απογοήτευσης ή της λύπης που νιώθει, με αποτέλεσμα το παιδί να φοβάται να εκφραστεί.
Το πιο σημαντικό που πρέπει να διδαχτούν τα παιδιά, είναι ότι κανένα συναίσθημα δεν είναι κακό – όλα τα συναισθήματα είναι φυσιολογικά. Κάποια μας κάνουν να νιώθουμε άνετα και όμορφα μέσα μας, και άλλα μας πληγώνουν. Και στις δύο περιπτώσεις όμως, τα συναισθήματα είναι αληθινά και σημαντικά. Αυτό που πρέπει να προσπαθήσουμε να διδάξουμε στα παιδιά είναι να ελέγχουν τη συμπεριφορά τους και όχι τα συναισθήματά τους!
“Τα καλύτερα, τα πιο όμορφα πράγματα στη ζωή, δεν μπορείς να τα δεις, ούτε να τα αγγίξεις. Πρέπει να τα νιώσεις με την καρδιά σου”. – Έλεν Κέλερ
Ελένη Σίγκου για
Parentshelp.gr
Βιβλιογραφία:
Caplovitz Barrett, K., Fox, N., Morgan, G., Fidler, D. & Daunhauer, L. (2013).
Gross, J. (1998). The Emerging Field of Emotion Regulation: An Integrative Review. Review of General Psychology, 2, 271-299.
Gross, J. & Thompson, R.A. Emotion Regulation: Conceptual Foundations. Handbook of Emotion Regulation. New York: Guilford Press.
