Η σύνθετη σκέψη είναι ένας συνδυασμός λειτουργιών όπως η μάθηση, η αντίληψη, η μνήμη και η κατανόηση που επιτρέπουν τη γνώση του κόσμου γύρω μας. Τα παιδιά από μικρή ηλικία έχουν την ικανότητα να μαθαίνουν θεμελιώδεις έννοιες και δεξιότητες ζωτικής σημασίας. Αν και σε μεγάλο βαθμό η σκέψη τους είναι εγωκεντρική, μπορούν να αρχίσουν να σκέφτονται για το πώς η συμπεριφορά τους επηρεάζει τους άλλους, να αρχίσουν να σκέφτονται το σκοπό μιας συμπεριφοράς, να συγκεντρώνονται στις ερωτήσεις και στις πληροφορίες που δέχονται και να βγάζουν συμπεράσματα.
Ο Piaget, στη διαδικασία της σύνθετης σκέψης τόνισε τη σημασία της αλληλεπίδρασης μεταξύ της νοητικής ωρίμανσης, της εμπειρίας και του ενεργού, προσαρμοστικού και εποικοδομητικού ρόλου του παιδιού στη μάθηση. Για τον Piaget, τα παιδιά είναι σαν μικροί επιστήμονες που ελέγχουν και ανακαλύπτουν τη φύση των αντικειμένων και του κοινωνικού τους κόσμου. Χτίζουν την πραγματικότητά τους μέσα από τον πειραματισμό και δουλεύουν επιμελώς και συστηματικά για να κατανοήσουν το πώς λειτουργεί ο κόσμος.
Ποια είναι όμως η διαδικασία ανάπτυξης της σύνθετης σκέψης;
Η ικανότητα του παιδιού να βλέπει τις σχέσεις και τις ομοιότητες μεταξύ διαφορετικών φαινομένων και η πολύπλοκη συλλογιστική ικανότητα, έχουν βρεθεί να παίζουν θεμελιώδη ρόλο στην αναλυτική και επαγωγική σκέψη η οποία συνδέεται στενά με τις μετρήσεις ευφυίας. Έρευνα που έγινε στο Πανεπιστήμιο του Σικάγο και στο Πανεπιστήμιο της Βόρειας Καρολίνας, μελέτησε την απόκτηση της αναλογικής σκέψης – μορφή σύνθετου συλλογισμού, και έδειξε ότι τα παιδιά αρχίζουν και εμφανίζουν δεξιότητες υψηλής σύνθετης σκέψης από την ηλικία των 4 ετών. Αρκετοί ήταν οι ερευνητές που μέχρι πρότινος απέδιδαν την σύνθετη σκέψη στην απόκτηση της γνώσης και στη σχολική εκπαίδευση, αλλά νέες έρευνες δείχνουν ότι άλλες δεξιότητες που δεν είναι πάντα συνδεδεμένες με τη γνώση, παίζουν ρόλο στην ικανότητα των παιδιών για αναλυτική σκέψη.
Τα παιδιά από 2 έως 4 ετών αρχίζουν και χρησιμοποιούν τα σύμβολα και το συμβολικό (φανταστικό) παιχνίδι. Μέχρι τώρα η σκέψη του παιδιού περιοριζόταν στο άμεσο φυσικό περιβάλλον. Από την ηλικία των δύο ετών και πάνω όμως, η σκέψη του παιδιού γίνεται πιο ευέλικτη και του επιτρέπει να επεξεργαστεί πράγματα που δεν είναι άμεσα διαθέσιμα στο περιβάλλον του.
Παρόλα αυτά, σε αυτές τις ηλικίες τα παιδιά έχουν δυσκολία να ξεχωρίσουν το πραγματικό από το φανταστικό σε ορισμένες κατηγορίες πραγμάτων. Για παράδειγμα, μπορεί να νομίζουν ότι οτιδήποτε κινείται, είναι και ζωντανό όπως ο ήλιος, το φεγγάρι, τα σύννεφα, τα τρένα κτλ. Επίσης, μπορεί να νομίζουν ότι τα αντικείμενα και οι άνθρωποι που υπάρχουν στις σκέψεις και στα όνειρά τους, είναι πραγματικά. Αυτός ο τρόπος σκέψης προκύπτει από ένα ακόμα χαρακτηριστικό των παιδιών μικρής ηλικίας – τον εγωκεντρισμό. Ο εγωκεντρισμός αναφέρεται στην τάση του παιδιού να βλέπει και να κατανοεί τα πράγματα από τη δική του οπτική γωνία και περιγράφει τη δυσκολία του να διαχωρίσεις την ύπαρξη του εαυτού σου από οτιδήποτε άλλο.
Στην ηλικία των 5 ετών περίπου, τα παιδιά αρχίζουν και διαχωρίζουν τη νοητική από τη φυσική πραγματικότητα και ξεκινούν να αντιλαμβάνονται την αιτία των πραγμάτων. Για παράδειγμα, πριν από αυτή την ηλικία, μπορεί να νόμιζαν ότι τα πάντα έχουν δημιουργηθεί από τους γονείς τους ή από άλλα σημαντικά πρόσωπα για αυτά. Αν και με ελλιπή ίσως και αντιφατικό τρόπο, τώρα αρχίζουν και αντιλαμβάνονται τη δύναμη άλλων παραγόντων και λαμβάνουν υπόψη τους ποικίλες απόψεις. Σε αυτές τις ηλικίες, αν και τα παιδιά συνεχίζουν να αποδίδουν και να εξηγούν κάποια πράγματα μέσα από μαγικούς τρόπους, αρχίζει και αναπτύσσεται η λογική σκέψη.
Η διαδικασία της σκέψης σε αυτές τις ηλικίες γίνεται όλο και πιο σύνθετη. Τα παιδιά αντιλαμβάνονται το παρελθόν και δημιουργούν προσδοκίες για το μέλλον. Ξεχωρίζουν τον εαυτό τους από το πρόσωπο που απευθύνονται και αρχίζουν να αντιλαμβάνονται την κοινωνική συναναστροφή με τους άλλους ανθρώπους. Μπορούν να νοιάζονται για τα συναισθήματα των άλλων και αποκτούν ενδιαφέρον για τις σκέψεις και τις ιδέες τους. Αυτή η ευαισθησία που αποκτούν, κάνει τα παιδιά να απομακρύνονται σιγά σιγά από την εγωκεντρική σκέψη και να αποκτούν μια πιο κοινωνιοκεντρική σκέψη – βέβαια θα χρειαστούν επιπλέον χρόνια ωρίμανσης για να το επιτύχουν πλήρως αυτό.
Περιορισμοί στη σύνθετη σκέψη παιδιών προσχολική ηλικίας.
Αν και στις ηλικίες από 2 έως 5 ετών υπάρχει μια ταχεία ανάπτυξη γνωστικών ικανοτήτων, θα χρειαστεί δρόμος ακόμα για να επιτύχουν απόλυτα τη λογική σκέψη. Σύμφωνα με έρευνες, η λειτουργία της σκέψης τους είναι ακόμα περιορισμένη σε κάποιους τομείς.
- Η σκέψη τους είναι αρκετά συγκεκριμένη και δυσκολεύονται να επεξεργαστούν και να κατανοήσουν αφηρημένες έννοιες. Επικεντρώνονται κυρίως στο εδώ και τώρα.
- Επιπλέον, τείνουν να βλέπουν τα πράγματα προς μία κατεύθυνση και δυσκολεύονται να δουν την αμφίδρομη πλευρά των σχέσεων. Για παράδειγμα, ένας πιθανός διάλογος με ένα κοριτσάκι τριών ετών θα μπορούσε να είναι: “Έχεις αδέλφια;” “Ναι” “Πώς τη λένε;” “Μαρία” “Η Μαρία έχει αδελφή;” “Όχι”. Σε αυτό το παράδειγμα φαίνεται ότι η αντίληψη της σχέσης να έχει μόνο μία κατεύθυνση. Δηλαδή το παιδί μπορεί να αναγνωρίζει ότι έχει αδελφή, αλλά δεν αναγνωρίζει ακόμα ότι και το ίδιο είναι η αδερφή της Μαρίας.
- Η εγωκεντρική σκέψη όπως αναφέρθηκε και προηγουμένως, περιορίζει τα παιδιά να δουν τα πράγματα από την οπτική σκοπιά των άλλων. Τείνουν να συγκεντρώνονται στο πώς βλέπουν τα ίδια τα πράγματα υποθέτοντας ότι όλοι αντιλαμβάνονται τον κόσμο όπως αυτά.
- Τέλος, τα παιδιά σε αυτές τις ηλικίες τείνουν να συγκεντρώνονται μόνο σε ένα μέρος του προβλήματος κάθε φορά αγνοώντας άλλες παραμέτρους.
Όποιοι και αν είναι οι περιορισμοί της σύνθετης σκέψης των παιδιών προσχολικής ηλικίας, οι γνωστικές αλλαγές και η ταχεία ανάπτυξη της σκέψης τους είναι πραγματικά εντυπωσιακή και αξίζει την προσοχή, τη συνεχή ενθάρρυνση και επιβράβευση τόσο των γονιών όσο και των άλλων ενηλίκων γενικότερα.
Ελένη Σίγκου για
Parentshelp.gr
