Οι περισσότεροι ίσως έχουμε ακουστά το “Μην κρίνεις κάποιον αν δεν μπεις πρώτα στη θέση του”. Στην πραγματικότητα αυτή η φράση περιγράφει την ικανότητα της ενσυναίσθησης. Τι είναι όμως η ενσυναίσθηση; Είναι κάτι έμφυτο; Είναι ταλέντο; Είναι κάτι που είτε το έχουμε ή δεν το έχουμε;
Έρευνες δείχνουν πως η ενσυναίσθηση είναι μια περίπλοκη έννοια η οποία εμπερικλείει έναν αριθμό δεξιοτήτων όπως:
Να έχεις επίγνωση του εαυτού σου και την ικανότητα να διακρίνεις τα δικά σου συναισθήματα από τα συναισθήματα των άλλων.
Να μπαίνεις στη θέση του άλλου και να αντιλαμβάνεσαι τη δική του προοπτική.
Να μπορείς να ρυθμίζεις και να ελέγχεις τις δικές σου συναισθηματικές αντιδράσεις.
Η δεξιότητα της ενσυναίσθησης έχει θεωρηθεί από αρκετούς κομμάτι της συναισθηματικής νοημοσύνης, αλλά ίσως ακόμα πιο ενδιαφέρον είναι ότι έχει συνδεθεί με ισχυρή ηθική αξία. Η ενσυναίσθηση μας επιτρέπει να δημιουργήσουμε έναν ηθικό κώδικα επικοινωνίας ο οποίος έχει ως βάση την πεποίθησή μας για το πως θα ήθελαν οι άλλοι να αντιμετωπίζονται (πώς θα ήθελε ο τάδε ή τάδε να φερθώ;).
Γιατί είναι σημαντική η ενσυναίσθηση στα παιδιά;
Όταν τα παιδιά αλληλεπιδρούν με τους ανθρώπους γύρω τους, δεν αφήνουν τα προβλήματα και τα συναισθήματά τους στην πόρτα του σπιτιού τους, τα κουβαλούν μαζί τους γιατί είναι κομμάτι τους. Όταν όμως το περιβάλλον αλληλεπίδρασης δεν έχει τις δεξιότητες για να κατανοήσει και να συνεργαστεί με τη διαφορετικότητα, τότε αρκετά προβλήματα μπορούν να προκύψουν…
Η ενσυναίσθηση θεωρείται από πολλούς επιστημονικούς κλάδους σημαντικό συστατικό της προσωπικής και επαγγελματικής επιτυχίας. Οι άνθρωποι που έχουν ενσυναίσθηση τείνουν να έχουν καλύτερες κοινωνικές σχέσεις, σχολικές και ακαδημαϊκές επιδόσεις, καθώς και επαγγελματικές επιτεύξεις σε σχέση με αυτούς που στερούνται αυτή τη δεξιότητα.
Τα παιδιά που καταφέρνουν να αποκτήσουν την ικανότητα της ενσυναίσθησης μπορούν να πάρουν σωστές αποφάσεις χωρίς να πληγώνουν τους άλλους, ή σε άλλες περιπτώσεις χωρίς να επιζητούν την έγκριση και την αποδοχή τους. Η ενσυναίσθηση μπορεί να οπλίσει τα παιδιά με δύναμη για να αντιστέκονται σε αρνητικές πιέσεις και συμπεριφορές όπως είναι ο εκφοβισμός, η επιθετικότητα, η βία και η κατάχρηση ουσιών.
Τα παιδιά που μπορούν να μπουν στη θέση του άλλου, μπορούν και να φανταστούν πώς αισθάνεται με αποτέλεσμα να ανταποκρίνονται με έναν τρόπο ανάλογο (πχ. να του προσφέρουν παρηγοριά). Με αυτόν τον τρόπο καταφέρνουν να δημιουργούν πιο ισχυρές σχέσεις.
Ακόμα και αν η ενσυναίσθηση θεωρείται ως ένα βαθμό μια έμφυτη ικανότητα που παρουσιάζεται πιο φυσικά σε κάποιους ανθρώπους, ή ως ένα περίπλοκο μείγμα δεξιοτήτων, μπορεί να διδαχθεί και να ενισχυθεί στα παιδιά μέσα σε ένα υποστηρικτικό περιβάλλον!
Τι μπορούν να κάνουν οι γονείς;
Για να καλλιεργήσουν και να ενισχύσουν οι γονείς τη δεξιότητα της ενσυναίσθησης, είναι πολύ σημαντικό να καλύπτουν τις συναισθηματικές ανάγκες των παιδιών. Οι έρευνες δείχνουν πως τα παιδιά είναι πολύ πιο πιθανό να μπορέσουν να μπουν στη θέση του άλλου και να προσφέρουν τη βοήθειά τους όταν έχουν δημιουργήσει ασφαλείς σχέσεις με τους γονείς τους και γνωρίζουν πως μπορούν να βασίζονται σε αυτούς.
Επίσης, οι γονείς είναι σημαντικό να μιλούν και να ονοματίζουν τα συναισθήματα που αισθάνονται τόσο οι ίδιοι όσο και τα παιδιά. Για παράδειγμα, “Εγώ νιώθω λύπη όταν πετάς πράγματα”, ή “Νιώθεις θυμό επειδή δεν μπορείς να παίξεις τώρα. Καταλαβαίνω αυτό που νιώθεις, αλλά δεν πρέπει να πετάς πράγματα”. Έτσι το παιδί σιγά σιγά θα ξεκινήσει να αποκτά επίγνωση για το πώς νιώθουν οι άλλοι, αλλά και για το πώς νιώθει το ίδιο, καθώς και για το τι επιτρέπεται και τι όχι στην έκφραση των συναισθημάτων μας.
Οι γονείς μπορούν να λειτουργήσουν ως μοντέλα συμπεριφοράς δείχνοντας ενσυναίσθηση στην αλληλεπίδραση με τους άλλους ανθρώπους. Για παράδειγμα, αν δουν κάποιον να πληγώνεται, μπορούν να μιλήσουν με το παιδί και να ονοματίσουν τα πιθανά συναισθήματα που μπορεί να νιώθει, να μοιραστούν τις ανησυχίες και τις ιδέες τους για να τον κάνουν να αισθανθεί καλύτερα.
Οι ιστορίες, τα βιβλία και τα παραμύθια είναι ευκαιρίες για να καταλάβουν τα παιδιά την προοπτική και τη θέση ενός άλλου ανθρώπου. Τι μπορεί να σκέφτεται, να πιστεύει, να θέλει, να νιώθει ο τάδε χαρακτήρας; Από που το καταλαβαίνουμε αυτό; Κάνοντας τέτοιου είδους ερωτήσεις, τα παιδιά αρχίζουν να καταλαβαίνουν το πώς λειτουργεί το μυαλό και ο ψυχισμός των άλλων ανθρώπων.
Με την ενσυναίσθηση τα παιδιά μπορούν και οργανώνουν καλύτερα το συναισθηματικό τους κόσμο, και μπορούν να καταλάβουν καλύτερα τόσο τον εαυτό τους όσο και τους ανθρώπους γύρω τους. Οι γονείς δε θα πρέπει να ξεχνούν όμως πως πρόκειται για μια αρκετά προηγμένη δεξιότητα, η οποία θα απαιτήσει την υπομονή, την επιμονή και το θετικό παράδειγμά τους!
Ελένη Σίγκου για
Parentshelp.gr
Βιβλιογραφία:
Dewar, G. (2009). Teaching Empathy: Evidence – Based Tips for Fostering Empathy in Children. Parenting Science.
Dunn, J., Brown, J., Slomkowski ,C., Tesla, C. & Youngblade, L. (1991). Young Children’s Understanding of The Other People’s Feelings and Beliefs: Individual Differences and Their Antecedents. Child Development 62: 1352-1366.
Cornelious, R. R. (1996). The Science of Emotion. Research and Tradition in The Psychology of Emotion. Ptentice Hall, Upper Saddle River, NJ.
