Το άγχος είναι ένα συνηθισμένο και φυσιολογικό συναίσθημα τόσο στους ενήλικες, όσο και στα παιδιά. Στις περισσότερες περιπτώσεις το άγχος είναι προσωρινό και μπορεί να προκαλείται από ένα συγκεκριμένο στρεσογόνο ερέθισμα ή μία κατάσταση. Στην περίπτωση των παιδιών για παράδειγμα, μπορεί να βιώσουν άγχος μετά από μια μεγάλη αλλαγή στη ζωή τους όπως μία μετακόμιση ή όταν χρειαστεί να αποχωριστούν τη μαμά στο ξεκίνημα του σχολείου.
Σε άλλες περιπτώσεις όμως το άγχος μπορεί να υπάρξει σε μια πιο γενικευμένη μορφή, να είναι επίμονο και έντονο, και να παρεμποδίζει την καθημερινή λειτουργία και τις δραστηριότητες του παιδιού όπως το σχολείο, τη δημιουργία φίλων, ή τον ύπνο. Σε αυτήν την περίπτωση το άγχος χάνει το φυσιολογικό του στοιχείο και αποτελεί ένδειξη κάποιας αγχώδους διαταραχής.
Δυστυχώς, η συχνότητα εμφάνισης των διαταραχών άγχους γίνεται όλο και πιο υψηλή στα παιδιά και δεν έχει δοθεί μέχρι σήμερα ιδιαίτερη βαρύτητα τόσο στη διάγνωση όσο και στην αντιμετώπισή τους. Αυτό οφείλεται κυρίως στο ότι τα συμπτώματα των διαταραχών αυτών δεν γίνονται εύκολα αντιληπτά διότι δεν προκαλούν ενόχληση στο περιβάλλον του παιδιού και δεν είναι επιβλαβή για τους άλλους παρά μόνο για το ίδιο το παιδί. Ακόμα όμως και αν γίνονται αντιληπτά από τους γονείς, δυσκολεύονται να διακρίνουν αν πρόκειται για φυσιολογικές ή παθολογικές εκδηλώσεις άγχους και φόβου.
Ποιες είναι οι διαταραχές άγχους στα παιδιά;
Διαταραχή άγχους αποχωρισμού. Τα παιδιά προσχολικής ηλικίας είναι φυσιολογικό να βιώνουν κάποιο βαθμό άγχους σε περιπτώσεις απομάκρυνσης από τους γονείς ή από τα άτομα με τα οποία είναι προσκολλημένα. Όταν όμως το άγχος που βιώνει το παιδί έχει υπερβολική ένταση και εκδηλώνεται σε μεγαλύτερες ηλικίες, τότε ενδέχεται να αποτελεί ένδειξη της διαταραχής άγχους του αποχωρισμού. Παιδιά σχολικής ηλικίας μπορεί να μην θέλουν να πάνε σχολείο ή να κοιμηθούν μόνα τους ή μπορεί να διακατέχονται από φοβίες ότι κάτι κακό θα συμβεί στα αγαπημένα τους πρόσωπα ή ότι τα ίδια χαθούν και δεν θα μπορέσουν να ξαναβρεθούν με τους γονείς τους.
Κοινωνική αγχώδης διαταραχή. Βασικό χαρακτηριστικό της κοινωνικής φοβίας είναι ο έντονος και επίμονος φόβος που βιώνει το παιδί σε μία ή περισσότερες κοινωνικές καταστάσεις. Η κοινωνική κατάσταση μπορεί να προκαλεί τόσο έντονο άγχος, που ενδέχεται να οδηγήσει σε κρίση πανικού. Τα παιδιά και οι έφηβοι με κοινωνική φοβία έχουν συνήθως πολύ λίγους φίλους, δεν θέλουν να συμμετέχουν σε ομαδικές δραστηριότητες, στο σχολείο μπορεί να δείχνουν ιδιαίτερα φοβισμένα σε πολλές καταστάσεις (να διαβάσουν φωναχτά, να σηκώσουν χέρι, να πάρουν το λόγο) και μπορεί να αποφεύγουν σχολικές εκδρομές και ομαδικές εκδηλώσεις. Στο σπίτι μπορεί να μην απαντούν στο τηλέφωνο και να απομονώνονται όταν έρχονται επισκέπτες. Γενικά τα παιδιά αυτά έχουν αρνητική εικόνα για τον εαυτό τους και συχνά βιώνουν την απόρριψη από το περιβάλλον τους.
Γενικευμένη αγχώδης διαταραχή. Βασικό χαρακτηριστικό της διαταραχής αυτής είναι το υπερβολικό και ανεξέλεγκτο άγχος το οποίο προκαλείται από μια σειρά γεγονότων και δραστηριοτήτων τις περισσότερες μέρες της εβδομάδας για διάστημα τουλάχιστον έξι μηνών. Το παιδί μπορεί να βιώνει άγχος και έντονη φοβία για τους βαθμούς, για οικογενειακά θέματα, για τις γενικότερες επιδόσεις του κ.α. Τα παιδιά αυτά είναι πιο πιθανό να είναι τελειομανή και συχνά αδυνατούν να χαλαρώσουν λόγω της πολύ μεγάλης τους ανησυχίας. Τα συμπτώματα της διαταραχής μπορεί να εκδηλώνονται με νευρικότητα ή έντονο αίσθημα αγωνίας, με τεντωμένα νεύρα, με εύκολη κόπωση, με δυσκολία συγκέντρωσης ή με ένα αίσθημα ότι το μυαλό είναι άδειο, με ευερεθιστότητα και διαταραχή ύπνου.
Ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή. Τα βασικά χαρακτηριστικά της διαταραχής αυτής είναι οι έμμονες σκέψεις και οι ψυχαναγκασμοί με τους οποίους το άτομο ασχολείται τουλάχιστον για μια ώρα την ημέρα και οι οποίο το καταπονούν και του δημιουργούν πρόβλημα στη λειτουργικότητά του. Οι εμμονές επαναλαμβάνονται ακόμα και χωρίς τη θέληση του παιδιού και τις βιώνει ως ιδιαίτερα στρεσογόνες. Η συμπεριφορά του παιδιού μπορεί να χαρακτηρίζεται από επαναλαμβανόμενες πράξεις τις οποίες αισθάνεται ως υποχρέωσή του να τις εκτελέσει για να μειώσει το άγχος που βιώνει. Για παράδειγμα, το παιδί μπορεί ασχολείται σε υπερβολικό βαθμό με την καθαριότητα (85% των περιπτώσεων), τον έλεγχο και την τακτοποίηση πραγμάτων. Ωστόσο είναι πολύ σημαντικό να γίνεται διάκριση των παθολογικών ψυχαναγκασμών από τις τελετουργίες που κάνουν τα παιδιά στο πλαίσιο της φυτολογικής τους ανάπτυξης. Για παράδειγμα, είναι σύνηθες για κάποια παιδιά να τακτοποιούν τα παιχνίδια τους με έναν ορισμένο τρόπο και συγκεκριμένες στιγμές. Όταν το παιδί καταπονείται και υποφέρει, τότε οι συμπεριφορές αυτές ξεφεύγουν από τα όρια της φυσιολογικής συμπεριφοράς και αποτελούν ενδείξεις ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής.
Ειδική φοβία. Βασικά χαρακτηριστικά της ειδικής φοβίας είναι ο έκδηλος και επίμονος φόβος ο οποίος είναι υπερβολικός και παράλογος και ενεργοποιείται από την παρουσία ή την πρόβλεψη παρουσίας ενός αντικειμένου ή κατάστασης (ασανσέρ, αεροπλάνο, ζώο, ύψος, αίμα, νερό). Η έκθεση στο ερέθισμα του φόβου προκαλεί σχεδόν πάντα μια άμεση αντίδραση άγχους ή πανικού. Στα παιδιά το άγχος αυτό εκδηλώνεται συχνά με κλάμα και νευρικότητα. Τα παιδιά είναι πιθανό να μην αντιλαμβάνονται πότε οι φόβοι τους είναι υπερβολικοί ή αδικαιολόγητοι. Μπορεί να διακατέχονται από το άγχος που τους δημιουργεί η σκέψη για το τι μπορεί να συμβεί αν εκτεθούν στο φοβικό αντικείμενο ή την κατάσταση που προκαλεί το φόβο.
Διαταραχή μετά από τραυματικό στρες. Τα χαρακτηριστικά της διαταραχής αυτής είναι το επίμονο άγχος ως επακόλουθο ενός τραυματικού γεγονότος. Τέτοιου είδους γεγονότα μπορεί να είναι φυσικές καταστροφές ή καταστάσεις όπου το παιδί γίνεται αυτόπτης μάρτυρας κάποιου εγκλήματος, ληστείας, βιασμού, βασανισμού ή άλλης βίαιης ενέργειας. Το παιδί μπορεί να νιώθει έντονο και επίμονο φόβο, αβοήθητο ή τρόμο. Το τραυματικό γεγονός μπορεί να αναβιώνεται από το παιδί ξανά και ξανά. Μπορεί να βλέπει εφιάλτες ή να χάσει τελείως τον ύπνο του, να έχει εκρήξεις θυμού, μπορεί να αποσυρθεί και να αποφεύγει τους ανθρώπους μήνες μετά το τραυματικό γεγονός.
Το άγχος αποτελεί ένα γνώριμο και οικείο συναίσθημα για όλους τους ανθρώπους και σε αρκετές περιπτώσεις μπορεί να θεωρηθεί λειτουργικό γιατί συχνά διευκολύνει να αντιμετωπίσουμε δύσκολες καταστάσεις θέτοντας τον οργανισμό μας σε κατάσταση ετοιμότητας. Αν όμως οι γονείς παρατηρήσουν ότι το άγχος του παιδιού είναι υπερβολικό σε ένταση, επίμονο στο χρόνο και δεν εξαλείφεται με τη σιγουριά και την ασφάλεια που του παρέχουν, τότε ίσως υπάρχει ένδειξη κάποιας αγχώδους διαταραχής. Σε αυτήν την περίπτωση η γνώμη ειδικού κρίνεται απαραίτητη. Η πρώιμη διάγνωση και αντιμετώπιση είναι ιδιαίτερα σημαντικές για την υγιή ανάπτυξη και εξέλιξη του παιδιού.
Ελένη Σίγκου για
Parentshelp.gr
Βιβλιογραφία:
Κάκουρος, Ε. & Μανιαδάκη, Κ. (2006). Ψυχοπαθολογία παιδιών και εφήβων. Αναπτυξιακή προσέγγιση. Τυπωθήτω, Αθήνα.
Borlow, D. H. (1988). Anxiety and its disorders: The nature and treatment of anxiety and panic. New York: Guilford Press.
Kashani, J. H. & Orvaschell, H. (1990). A community study of anxiety in children and adolescents. American Journal of Psychiatry, 31, 595-559.
