Ο ανταγωνισμός εμφανίζεται με ένα φυσικό τρόπο στους περισσότερους ζωντανούς οργανισμούς που συνυπάρχουν στο ίδιο περιβάλλον. Στο ζωικό βασίλειο για παράδειγμα, υπάρχει ο ανταγωνισμός για την εξασφάλιση της τροφής και του συντρόφου. Παρόλο που το ίδιο μπορεί με ευκολία να ισχύσει και στο ανθρώπινο είδος, όταν τα βασικά αγαθά εξασφαλιστούν, ο ανταγωνισμός ανάμεσα στους ανθρώπους μπορεί να πάρει και άλλες διαστάσεις. Μπορεί να αφορά την επιδίωξη του κύρους, της φήμης, της υπεροχής – κάτι που επηρεάζεται έντονα από την κουλτούρα, τον πολιτισμό και τις αξίες της κοινωνίας όπου ζει και μεγαλώνει το άτομο.
Πολλοί μελετητές συμφωνούν ότι ο ανταγωνισμός είναι απαραίτητος. Υπό ορισμένες συνθήκες έχει βρεθεί ότι μπορεί να βελτιώσει την απόδοση και την ευτυχία των ανθρώπων. Έρευνες δείχνουν ότι άνθρωποι αποδίδουν καλύτερα όταν προσπαθούν να κερδίσουν, παρά όταν προσπαθούν να μην χάσουν. Από την άλλη πλευρά ο σκληρός ανταγωνισμός που είναι χαρακτηριστικό της σύγχρονης κοινωνίας όπου ζούμε, μπορεί να ενισχύσει το άγχος, να επηρεάσει αρνητικά την αυτοεκτίμηση και την απόδοση, και να οδηγήσει στην παραίτηση και στην απόσυρση του ατόμου.
Πώς επηρεάζει ο ανταγωνισμός τα παιδιά;
Μερικά παιδιά εξαιτίας του ταμπεραμέντου τους μπορεί να είναι περισσότερο ανταγωνιστικά, ενώ άλλα μπορεί να μην επιθυμούν τη σύγκριση και να αισθάνονται νευρικότητα όταν πρέπει να διαγωνιστούν σε κάτι με άλλο δύο ή περισσότερα άτομα. Ο ανταγωνισμός ωστόσο είναι άμεσα συνδεδεμένος με την αύξηση της αίσθησης των ικανοτήτων των παιδιών, για αυτό και το ανταγωνιστικό πνεύμα μπορεί να παρατηρηθεί έντονα στις ηλικίες 5 με 6 ετών – οι ικανότητές τους θα μετρηθούν συγκρίνοντας τον εαυτό τους με τους συνομηλίκους τους στο τρέξιμο, στο ποδήλατο χωρίς βοηθητικές ρόδες, στο δέσιμο των κορδονιών κ.α.
Παρόλο που ο ανταγωνισμός έχει βρεθεί να επηρεάζει τόσο θετικά όσο και αρνητικά τα παιδιά, έρευνες δείχνουν ότι τα παιδιά προτιμούν τον ανταγωνισμό μέσω της συνεργασίας. Σε μια μελέτη συμμετείχαν παιδιά από 9 έως 14 ετών και εξετάστηκε η επίδοση τους στις ελεύθερες βολές σε τρεις περιπτώσεις: α. Όταν ένας παίκτης έπαιζε εναντίον ενός άλλου (άμεσος ανταγωνισμός), β. Όταν δύο παίκτες συνεργάζονταν για να πάρουν σε συνδυασμό την υψηλότερη βαθμολογία (συνεργασία), γ. Όταν δύο παίκτες ένωναν τις δυνάμεις τους για να προσπαθήσουν να σκοράρουν περισσότερο από ένα άλλο ζευγάρι (συνεργασία σε συνδυασμό με ανταγωνισμό).
Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι ο συνδυασμός της συνεργασίας και του ανταγωνισμού οδηγούσε σε μεγαλύτερη ικανοποίηση και συχνά σε υψηλότερες επιδόσεις.
Ο ανταγωνισμός μπορεί να λειτουργήσει θετικά, γιατί τα παιδιά μπορούν μέσα από αυτόν να αποκτήσουν την αντίληψη της νίκης και της ήττας. Μπορεί να βοηθήσει τα παιδιά να αναπτύξουν και να βελτιώσουν δεξιότητες, καθώς και να τα ωθήσει να προσπαθήσουν και να επιδιώξουν το καλύτερο. Μέσω του ανταγωνισμού τα παιδιά μπορούν να γνωρίσουν τις ικανότητες και τα όριά τους, να θέσουν στόχους, να χειριστούν την αποτυχία, να εφαρμόσουν κανόνες και να διδαχθούν το μεγαλείο της ευγενούς άμιλλας.
Παρόλο που ανταγωνισμός έχει όλες τις παραπάνω θετικές λειτουργίες, μπορεί να προκαλέσει προβλήματα όταν δίνεται υπερβολική έμφαση στην πρωτιά και η υπεροχή γίνεται αυτοσκοπός. Σύμφωνα με έρευνες ο ανταγωνισμός μπορεί να κάνει ένα παιδί να υποφέρει τόσο συναισθηματικά όσο και σωματικά. Όταν το παιδί τονίζει και επιθυμεί τη νίκη με κάθε κόστος, η πιθανή αποτυχία ή η ήττα, μπορεί να το ισοπεδώσει, να το ταπεινώσει, να του καταστρέψει την αυτοπεποίθηση και την αυτοεκτίμηση. Επίσης το υπερβολικά ανταγωνιστικό παιδί προκαλεί εχθρότητα και επιθετικότητα στους συνομηλίκους του αλλά και στο γενικότερο περιβάλλον του.
Τι μπορούν να κάνουν οι γονείς;
Ο Dr. Myers είπε πως ο ανταγωνισμός δεν είναι από τη φύση του ούτε καλός ούτε κακός, αλλά μπορεί να έχει θετικές ή αρνητικές επιπτώσεις. Ο ρόλος των γονιών είναι αυτός που θα βοηθήσει τα παιδιά να μάθουν να ανταγωνίζονται με έναν υγιή και εποικοδομητικό τρόπο που να μη στερεί το χαρακτήρα της ευγενούς άμιλλας.
Τα παιδιά είναι ιδιαίτερα ευαίσθητα στις λέξεις που χρησιμοποιούν οι γονείς για να τα χαρακτηρίσουν τόσο στην μεταξύ τους επικοινωνία, όσο και στην επικοινωνία τους με τον υπόλοιπο κόσμο. Λέξεις όπως “ο καλύτερος”, “ο υψηλότερος”, “ο περισσότερος” μπορεί να προκαλέσουν πίεση στα παιδιά και μπορεί να πιστέψουν ότι η αγάπη των γονιών τους εξαρτάται από τις υψηλές επιδόσεις και από τις πρωτιές. Οι παραπάνω λέξεις και άλλες ανάλογες του υπερθετικού βαθμού, μπορεί να προκαλέσουν συναισθήματα ζήλιας και αντιπαλότητας ανάμεσα στα αδέρφια.
Είναι σημαντικό οι γονείς να σέβονται τις επιλογές του παιδιού καθώς και το επίπεδο που θέλει να ανταγωνιστεί. Τα παιδιά έχουν ανάγκη από την επιλογή του ελεύθερου χρόνου και των δραστηριοτήτων τους. Μπορεί οι επιτυχίες του παιδιού να κάνουν τους γονείς να νιώθουν περήφανοι, αλλά είναι καλό να αποφεύγουν να επεμβαίνουν στο πρόγραμμα και στις δραστηριότητές του προκειμένου να ικανοποιηθούν οι ίδιοι. Αν το κάνουν αυτό, μπορεί να επηρεαστεί αρνητικά η σχέση τους και να καλλιεργηθεί ένας μη υγιής ανταγωνισμός μεταξύ τους.
Είναι σημαντικό για τα παιδιά να ενθαρρύνονται και να επιβραβεύονται για τα πράγματα που κάνουν καλά και πετυχαίνουν, χωρίς όμως να τα στρέφουμε ενάντια στους άλλους. Για παράδειγμα, είναι αλλιώς αν πούμε σε ένα παιδί “Μπράβο, δούλεψες πολύ καλά πάνω στο τεστ!”, και αλλιώς αν πούμε “Μπράβο, είσαι η καλύτερη της τάξης!”.
Για να αναπτύξει το παιδί τον υγιή ανταγωνισμό και για να μη φοβάται την πιθανότητα της αποτυχίας, έχει ανάγκη από την υποστήριξη, την ενθάρρυνση και την άνευ όρων αγάπη των γονιών του. Από την άλλη πλευρά τα υπερβολικά ανταγωνιστικά παιδιά επιβαρύνονται με άγχος και νιώθουν πίεση αν αντιληφθούν έστω και λαθεμένα ότι η αγάπη των γονιών τους εξαρτάται από την επιτυχία τους. Μπορεί ακόμα να αποφεύγουν οποιαδήποτε δραστηριότητα στην οποία νιώθουν ότι δεν μπορούν να έρθουν πρώτα, γιατί φοβούνται ότι θα πέσουν στην υπόληψη των γονιών τους.
Είναι επομένως σημαντικό οι γονείς να ενθαρρύνουν και να δίνουν έμφαση στην προσπάθεια του παιδιού ανεξαρτήτως αποτελέσματος, και να αντιμετωπίζουν την αποτυχία ως μια προσωρινή κατάσταση που με διαφορετικό χειρισμό και στρατηγική μπορεί να ξεπεραστεί.
Ο ανταγωνισμός σίγουρα από μόνος του δεν είναι κακός, αλλά αν τα παιδιά βλέπουν τους συμμαθητές τους ή τους συνομηλίκους τους ως απειλή και εμπόδιο για την επιτυχία τους, ή αν πιστεύουν ότι μία αποτυχία μπορεί να τους στερήσει την ευτυχία, τότε ο ανταγωνισμός έχει περάσει σε ένα μη υγιές επίπεδο. Ο ρόλος των γονιών είναι αυτός που θα βοηθήσει τα παιδιά να αποκτήσουν το αίσθημα του υγιούς ανταγωνισμού και θα λειτουργήσει ως εγγύηση για τη μελλοντική επιτυχία και ευτυχία του παιδιού τους!
Ελένη Σίγκου για
Parentshelp.gr
