Συχνά, ως ενήλικες έχουμε την τάση να πιστεύουμε ότι τα παιδιά ζουν σ’ έναν όμορφο, χαρούμενο, ανέμελο κόσμο χωρίς ανησυχίες και άγχος. Στην πραγματικότητα, η παιδική ηλικία είναι μία περίοδος κατά την οποία δημιουργούνται μεγάλες συναισθηματικές εντάσεις και συγκρούσεις. Το άγχος, λοιπόν, αυτό το δυσάρεστο συναίσθημα εσωτερικής έντασης και διάχυτης ανησυχίας, αφορά και τα παιδιά. Βιώνεται και εκφράζεται με διαφορετικό τρόπο από ότι στους ενήλικες, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι είναι λιγότερο έντονο και επιβαρυντικό για την ψυχοσωματική τους υγεία. Τα παιδιά, ως απάντηση στο άγχος εμφανίζουν συνήθως προβλήματα συμπεριφοράς και συναισθηματικές δυσκολίες ή “σωματοποιούν” το άγχος τους, εκδηλώνοντας σωματικά συμπτώματα ή ασθένειες.
Ένα παιδί μπορεί να παρουσιάσει συμπτώματα άγχους από τους πρώτους κιόλας μήνες της ζωής του όταν δεν καλύπτονται οι βασικές βιολογικές και συναισθηματικές του ανάγκες, αλλά και όταν αποχωρίζεται τη μητέρα του (άγχος αποχωρισμού). Καθώς αναπτύσσεται οι αιτίες και οι μορφές του άγχους σταδιακά διαφοροποιούνται. Το άγχος που εμφανιζει ένα παιδί από τα 2 περίπου έτη και μετά μπορεί να συνδέεται με ατομικούς, ιδιοσυγρασιακούς παράγοντες, οικογενειακούς παράγοντες (γονείς με έντονο άγχος και ανασφάλεια, πίεση που μπορεί να υφίσταται προκειμένου να ικανοποιήσει γονεϊκά ή κοινωνικά πρότυπα, υπερβολική προστασία, αμφιθυμία/ασυμφωνία των γονέων ως προς την οριοθέτηση), στρεσογόνα γεγονότα ζωής (μια σοβαρή ασθένεια ή τραυματισμός, κακοποίηση/σκληρή τιμωρία, απώλεια αγαπημένου προσώπου), με το σχολικό περίβάλλον και την ομάδα των συνομηλίκων (έναρξη-λήξη σχολικής χρονιάς, απόδοση στα μαθήματα, μη αποδοχή/ένταξη στην ομάδα των συνομηλίκων), με ανεπαρκή χρόνο για παιχνίδι κ.α.
Οι μορφές που συνήθως παίρνει το άγχος στα παιδιά είναι οι εξής:
- Απότομες αλλαγές στη διάθεση
- Έντονες εναλλαγές στην κινητικότητα
- Επιθετικότητα/προκλητική-εναντιωματική συμπεριφορά
- Εύκολη διάσπαση της προσοχής/Υπερκινητικότητα
- Τάση για απομόνωση
- Τάση να λέει ψέμματα
- Διαταραχές στον ύπνο η/και τη διατροφή
- Ενούρηση
- Σωματικές ενοχλήσεις (πονοκέφαλοι, στομαχόπονοι κ.α.)
- Δυσκολίες προσαρμογής στο σχολείο, χαμηλή επίδοση
- Αίσθηση ανεπάρκειας στη σχέση με τους συνομηλίκους
Τι μπορούν να κάνουν οι γονείς…
Ξεκινώντας από κάποιες πιο απλές και πρακτικές προτάσεις θα λέγαμε ότι καθώς τα παιδιά και οι έφηβοι διέρχονται κρίσιμες φάσεις σωματικής και ψυχοσυναισθηματικής ανάπτυξης είναι αναγκαίο:
● Να τρέφονται σωστά, να ξεκουράζονται επαρκώς και να κοιμούνται τις αναγκαίες γι’ αυτά ώρες.
● Να παίζουν και να αθλούνται. Να τα προτρέπουμε να αφιερώνουν χρόνο σε δραστηριότητες που τα χαλαρώνουν και τα βοηθούν να εκτονώνονται, είτε πρόκειται για κάποιο χόμπι (θεατρικό παιχνίδι, μουσική, εικαστικά) είτε για κάποια μορφή άσκησης.
Ο τρόπος με τον οποίο κάθε παιδί βιώνει και εκφράζει το άγχος του εξαρτάται από την ηλικία, το αναπτυξιακό στάδιο και τα ιδιαίτερα ψυχικά χαρακτηριστικά του. Κατά συνέπεια και οι δικοί μας χειρισμοί χρειάζεται να συνδέονται με αυτές τις παραμέτρους. Πιο συγκεκριμένα, τα παιδιά προσχολικής ηλικίας συνήθως καθησυχάζονται και ανακουφίζονται από την φυσική παρουσία της μαμάς ή του μπαμπά, τη σωματική επαφή, την αγκαλιά και τον ήρεμο, σταθερό τόνο της φωνής τους. Για τα μεγαλύτερα παιδιά, εκτός από τα προηγούμενα, ιδιαίτερα σημαντική είναι η λεκτική επικοινωνία και ο ουσιαστικός διάλογος.
Εμείς ως γονείς/ενήλικες
*Δίνουμε χώρο και χρόνο στο παιδί να εκφράσει ελεύθερα σκέψεις, συναισθήματα, ανησυχίες, προβληματισμούς. Ακούμε όσα λέει (αν εκφράζεται λεκτικά) χωρίς να το λογοκρίνουμε, ενώ παράλληλα παρατηρούμε προσεκτικά τις αντιδράσεις του και τη συμπεριφορά του. Προσπαθούμε, δηλαδή, να κατανοήσουμε τι του συμβαίνει και με τι συνδέεται η ανησυχία και το άγχος του (πχ. Υπάρχει κάποια αλλαγή στην καθημερινότητά του, κάποιο γεγονός που μπορεί να το αναστάτωσε ακόμα κι αν δε μας το έχει πει? Κάποια ένταση ή πίεση από το σχολικό πλαίσιο?). Άλλωστε τις περισσότερες φορές τα παιδιά δυσκολεύονται να μιλήσουν άμεσα και ξεκάθαρα για κάτι που τα αναστάτωσε, τα στεναχώρησε ή τα φόβισε. Μπορεί ακόμα η πηγή όλης αυτής της αναστάτωσης να μην τους είναι πολύ σαφής και ο φόβος τους να είναι πιο διάχυτος.
*Μιλάμε με αμεσότητα και ειλικρίνεια στα παιδιά, με λόγια απλά και κατανοητά σχετικά με τυχόν προβλήματα που αντιμετωπίζουμε, π.χ. σχετικά με ένα ενδεχόμενο διαζύγιο, προσαρμοζόμενοι βέβαια στην ηλικία και τη συναισθηματική τους κατάσταση. Ακόμη και απλές, καθημερινές για εμάς εντάσεις και δυσκολίες ενδέχεται να πάρουν απειλητικές διαστάσεις στη φαντασία των παιδιών, αυξάνοντας την αναστάτωση και το άγχος τους. Τις περισσότερες φορές οι ενήλικες, είτε προσπαθώντας να «προστατέψουν» τα παιδιά, είτε γιατί οι ίδιοι δυσκολεύονται να διαχειριστούν μια οδυνηρή πραγματικότητα, αποφεύγουν να τους μιλήσουν ανοιχτά για τέτοιου είδους προβλήματα της οικογένειας. Στην πραγματικότητα βέβαια τα παιδιά αντιλαμβάνονται ότι «κάτι συμβαίνει στη μαμά ή το μπαμπά», αλλά όσο οι μεγάλοι δεν τους εξηγούν τι ακριβώς είναι αυτό που συμβαίνει, τόσο η κατάσταση γίνεται πιο περίπλοκη και δύσκολη για αυτά.
Αυτό που χρειάζονται είναι απλά, ξεκάθαρα λόγια και υποστήριξη για να κατανοήσουν, να επεξεργαστούν και να βρουν τρόπους να διαχειριστούν μια τέτοια κατάσταση.
*Προετοιμάζουμε έγκαιρα τα παιδιά και συζητάμε ψύχραιμα μαζί τους για καταστάσεις, οι οποίες ούτως ή αλλιώς προκαλούν αισθήματα άγχους, όπως πχ. μια ασθένεια, ένα διαζύγιο, μια απώλεια. Φροντίζουμε να τους αφιερώνουμε όσο το δυνατόν περισσότερο χρόνο και να διατηρούμε το καθημερινό τους πρόγραμμα, κάνοντας τις λιγότερες δυνατές αλλαγές.
*Θέτουμε σαφείς και συγκεκριμένους κανόνες και όρια. Τα παιδιά χρειάζονται ξεκάθαρα όρια για να αισθανθούν προστατευμένα.
*Εξασφαλίζουμε στα παιδιά τάξη και πρόγραμμα στην καθημερινότητά τους, ορίζοντας όσο το δυνατό συγκεκριμένες ώρες για τις σχολικές τους εργασίες, τα γεύματα, την ψυχαγωγία, το παιχνίδι και τον ύπνο. Μια τέτοια ρουτίνα τους δημιουργεί ένα αίσθημα σταθερότητας και ασφάλειας.
*Υποστηρίζουμε και ενθαρρύνουμε τα παιδιά στη σχολική μελέτη, χωρίς όμως να τα πιέζουμε και να τα κρίνουμε με βάση τις επιδόσεις τους στο σχολείο.
*Σε στιγμές μεγάλης έντασης αποφεύγουμε τις άγονες αντιπαραθέσεις και αναζητούμε τρόπους αποσυμπίεσης και εκτόνωσης της κατάστασης. Επίσης, αποφεύγουμε τις απειλές και τους εκφοβισμούς. Ειδικότερα στις μικρότερες ηλικίες όπου τα όρια μεταξύ πραγματικού και φανταστικού είναι ακόμα δυσδιάκριτα, τέτοιου τύπου χειρισμοί μπορεί να έχουν τα αντίθετα αποτελέσματα και να οδηγήσουν στην εδραίωση άγχους και φοβιών.
*Αναγνωρίζουμε έμπρακτα την ανάγκη των παιδιών για ελεύθερο χρόνο, ξεκούραση και παιχνίδι. Φροντίζουμε εμείς να υπάρχει επαρκής χρόνος για χαλάρωση και παιχνίδι στη διάρκεια της ημέρας, ακόμα κι αν αυτό σημαίνει τον περιορισμό κάποιων δραστηριοτήτων. Τα παιδιά αντιλαμβάνονται το χρόνο διαφορετικά από ότι οι ενήλικες και δεν μπορούν να οργανώσουν από μόνα τους το πρόγραμμα και τις δραστηριότητές τους.
*Μεταδίδουμε αισιοδοξία και θετική προοπτική!
Σε καταστάσεις κρίσης
Παραμένουμε ψύχραιμοι, διατηρούμε χαμηλό, σταθερό, ήρεμο τόνο φωνής, χρησιμοποιούμε σωματική επαφή (στα μικρότερα παιδιά), αγκαλιά που παρέχει όριο, ασφάλεια, προστασία.
Αν ένα παιδί παρουσιάζει έντονη ανησυχία και άγχος που δεν μπορούμε να διαχειριστούμε και να ανακουφίσουμε ή αν εμφανίζει μια συμπεριφορά ιδιαίτερα έντονη, επαναλαμβανόμενη, ασυνήθιστη, καλό είναι να ζητείται η συμβουλή κάποιου ειδικού.
Τέλος, πολύ σημαντικό είναι να φροντίζουμε ΚΑΙ τις δικές μας ανάγκες και επιθυμίες ως σύντροφοι και γονείς. Γιατί ήρεμοι και ισορροπημένοι γονείς σημαίνει ευτυχισμένα παιδιά!!
Κάτια Λαζάρου
Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας/Προσωποκεντρική Θεραπεύτρια (PgD) – katialazarou@yahoo.gr
Για το Parentshelp.gr
