Έχετε αναρωτηθεί ποτέ ποιο είναι το πιο σημαντικό και επιθυμητό ανθρώπινο χαρακτηριστικό; Τι επιθυμούν οι γονείς περισσότερο να έχουν τα παιδιά τους; Ποιο είναι το χαρακτηριστικό που οδηγεί στην ευτυχία και στην επιτυχία; Τις τελευταίες δεκαετίες, οι ψυχολόγοι καταλήγουν συνεχώς σε δύο κοινά συμπεράσματα. Το ένα είναι η νοημοσύνη, και το δεύτερο ο αυτοέλεγχος!
Οι άνθρωποι χρησιμοποιούμε τον αυτοέλεγχο πάρα πολύ συχνά στην καθημερινότητά μας. Πρόσφατη έρευνα έδειξε πως ο άνθρωπος συγκρατεί και ελέγχει καθημερινά 2 στις 5 επιθυμίες του! Φαίνεται πως αρκετός χρόνος από τη μέρα μας ξοδεύεται στο να ελέγχουμε τα θέλω και τις ανάγκες μας!
Σύμφωνα με τη βιβλιογραφία, ο αυτοέλεγχος είναι η ικανότητα να ελέγχεις τις επιθυμίες και τις παρορμήσεις σου, τα συναισθήματα και τη συμπεριφορά σου, προκειμένου να πετύχεις κάποιο στόχο, να λάβεις μια ανταμοιβή ή να αποφύγεις μια αρνητική συνέπεια. Ουσιαστικά έχει να κάνει με την αυτορύθμιση της συμπεριφοράς, η οποία βασίζεται σε κάποιο κανόνα, αξία ή ιδανικό.
Γιατί είναι σημαντικός ο αυτοέλεγχος στα παιδιά;
Έρευνα που σύγκρινε το δείκτη νοημοσύνης με τον αυτοέλεγχο, έδειξε πως ο αυτοέλεγχος ήταν δυο φορές πιο ισχυρός στην πρόβλεψη επιτυχίας στην ενήλικη ζωή. Πιο συγκεκριμένα, ο αυτοέλεγχος βρέθηκε να είναι προγνωστικός δείκτης του μορφωτικού επιπέδου, του εισοδήματος, της απασχόλησης, των σχέσεων και της υγείας. Ενώ ο δείκτης νοημοσύνης εξακολουθεί να παραμένει σημαντικός, ο αυτοέλεγχος έχει τη διπλάσια πρόβλεψη επιτυχίας!
Από τη νηπιακή ηλικία ακόμα, οι γονείς περιμένουν από τα παιδιά τους να ακολουθούν κανόνες, να αναλαμβάνουν ευθύνες, να συμμορφώνονται με τα όρια που θέτουν και να μάθουν να ελέγχουν τις επιθυμίες τους και τις παρορμήσεις τους όταν θέλουν κάτι, ή όταν δεν τους αρέσει κάτι. Καθώς τα παιδιά μεγαλώνουν, αυτές οι απαιτήσεις συνεχίζουν να αυξάνουν και να παίρνουν ανάλογες για την ηλικία τους διαστάσεις.
Είτε τα παιδιά βρίσκονται στο σπίτι, είτε στο σχολείο, είτε σε άλλους δημόσιους χώρους, γίνεται πολύ συχνά φανερό ότι έχουν ανάγκη να διδαχτούν δεξιότητες αυτοελέγχου για να μπορέσουν να επιτύχουν σε οποιοδήποτε τομέα της ζωής τους (πχ. σχολείο, σχέσεις, δραστηριότητες).
Τι μπορούν να κάνουν οι γονείς;
Η πρώτη αρχή για να αποκτήσουν τα παιδιά τις δεξιότητες που συνοδεύουν και συνδέονται με τον αυτοέλεγχο, είναι να λειτουργήσουν οι γονείς ως πρότυπα για τη συμπεριφορά που θέλουν να δουν στα παιδιά τους. Οι γονείς θα πρέπει να θυμούνται ότι οι πράξεις τους είναι τα πιο ισχυρά πρότυπα και μοντέλα συμπεριφοράς που θα μιμηθούν τα παιδιά. Επομένως, από το να χάνουν τον έλεγχο και να εκνευρίζονται όταν κάτι δεν πάει όπως το θέλουν, θα πρέπει να προσπαθήσουν να διατηρούν τη ψυχραιμία τους και να χρησιμοποιούν τεχνικές που θα βοηθήσουν να λύσουν ουσιαστικά το πρόβλημα.
Οι στόχοι που θα θέσουν οι γονείς για να διδάξουν τον αυτοέλεγχο, θα πρέπει να είναι ανάλογοι της ηλικίας του παιδιού, έτσι ώστε να είναι επιτεύξιμοι, ρεαλιστικοί και να δίνουν στα παιδιά το αίσθημα της επιτυχίας! Για παράδειγμα, για τα παιδιά προσχολικής ηλικίας ένας καλός στόχος είναι η συμμόρφωση με την ώρα του ύπνου και για τα παιδιά σχολικής ηλικίας η χρήση λέξεων για να εκφράσουν τα αρνητικά τους συναισθήματα αντί να χτυπούν τα άλλα παιδιά.
Η απομάκρυνση από την κατάσταση που προκαλεί ένταση στο παιδί, είναι μία τεχνική που θα το βοηθήσει να ηρεμήσει και με τη βοήθεια των γονιών να επανεξετάσει την κατάσταση. Όταν τα παιδιά είναι φοβισμένα, θυμωμένα ή νιώθουν ένταση, η αναπνοή τους γίνεται συχνά πιο γρήγορη και κοφτή, με αποτέλεσμα να αλλάζει ο τρόπος που χειρίζεται ο εγκέφαλος την κατάσταση.
Επομένως, οι γονείς πρέπει να ενθαρρύνουν τα διαλείμματα από τις καταστάσεις έντασης και να διδάξουν στα παιδιά απλές τεχνικές αναπνοής (οι αργές, βαθιές αναπνοές επιτρέπουν να περάσει περισσότερο οξυγόνο στον εγκέφαλο) που θα ηρεμήσουν και θα βοηθήσουν τα παιδιά να σκεφτούν πιο ψύχραιμα.
Επίσης σημαντικό, είναι να βοηθήσουν οι γονείς τα παιδιά να αναγνωρίζουν και να προσδιορίζουν τα συναισθήματά τους. Για παράδειγμα, “Το πρόσωπό σου δείχνει πως είσαι θυμωμένος. Ας πάρουμε βαθιές ανάσες μαζί. Τώρα δείχνεις πολύ πιο ήρεμος και έτοιμος να το συζητήσουμε”. Η αναγνώριση και η κατανόηση των συναισθημάτων, σε συνδυασμό με κατάλληλες στρατηγικές διαχείρισης, βοηθάει τα παιδιά να εξοπλίζονται και να γνωρίζουν τι να κάνουν σε μία κατάσταση.
Οι γονείς μπορούν να εκμεταλλευτούν τις ιστορίες, τα παραμύθια ή ταινίες για να βοηθήσουν τα παιδιά να αναγνωρίζουν τα συναισθήματά τους. Για παράδειγμα, μπορούν να κάνουν ερωτήσεις όπως “Πώς νιώθει ο τάδε χαρακτήρας; Από που το κατάλαβες; Δείξε μου πώς φαίνεσαι εσύ όταν νιώθεις έτσι. Πότε αισθάνθηκες έτσι;” και ούτω καθεξής.
Η δυνατότητα επιλογής είναι επίσης πολύ σημαντική στη διδασκαλία τους αυτοελέγχου, γιατί δίνει τη δυνατότητα στα παιδιά να αποτελούν μέρος της διαδικασίας στη λήψη αποφάσεων. Για παράδειγμα, όταν έρθει η ώρα για ύπνο, οι γονείς μπορούν να προσφέρουν το δικαίωμα επιλογής λέγοντας “Είναι ώρα για ύπνο. Τι θέλεις να κάνεις πρώτα, να βάλεις τις πιτζάμες σου ή να πλύνεις τα δόντια σου;”. Με αυτό τον τρόπο τα παιδιά αντιλαμβάνονται ότι οι κανόνες πρέπει να τηρούνται, αλλά ταυτόχρονα αισθάνονται ότι έχουν τη δυνατότητα επιλογής στη σειρά των γεγονότων.
Η δυνατότητα επιλογής, μπορεί να φανεί ιδιαίτερα χρήσιμη και όταν ξεσπούν τα παιδιά. Διατηρώντας τη ψυχραιμία τους οι γονείς και δίνοντας τις επιλογές, τα παιδιά μπορούν να καταλάβουν ότι οι υπερβολικές αντιδράσεις τους δεν είναι αποτελεσματική μέθοδος για να αποκτήσουν αυτό που επιθυμούν.
Οι λογικές και φυσικές συνέπειες μπορούν επίσης να βοηθήσουν τα παιδιά να αποκτήσουν αυτοέλεγχο. Όταν ένα παιδί έχει ανάρμοστη συμπεριφορά (συνήθως επειδή έχει χάσει τον έλεγχο του εαυτού του), είναι σημαντικό οι γονείς να εξηγήσουν ποια είναι η απαράδεκτη συμπεριφορά (πχ. χτυπά τους άλλους) και να περιγράψουν τις συνέπειες που είναι αποτέλεσμα αυτή της συμπεριφοράς. Για παράδειγμα, “Όταν είσαι θυμωμένος, δεν επιτρέπεται να χτυπάς γιατί αυτή η συμπεριφορά δεν είναι ασφαλής. Μπορείς να εξηγήσεις το λόγο που είσαι θυμωμένος και να προσπαθήσεις να βρεις μια διαφορετική λύση”. Αν το παιδί συνεχίσει να χτυπάει εξηγήστε του πως αυτό είναι λυπηρό σαν γεγονός και στερήστε του μια μέρα κάτι που να συνδέεται με την επιθετική συμπεριφορά.
Η επιβράβευση και η προσοχή στη θετική συμπεριφορά του παιδιού, του επιτρέπει να γνωρίζει ποια συμπεριφορά είναι επιθυμητή και αποδεκτή και αυξάνει την πιθανότητα ότι θα επαναληφθεί.
Τέλος, όπως όλες οι δεξιότητες, έτσι και η διδασκαλία του αυτοελέγχου απαιτεί από τους γονείς θετική υποστήριξη και λογική ανοχή σε αρνητικά συναισθήματα και συμπεριφορές των παιδιών. Τα παιδιά είναι σαν μικρά έργα που βρίσκονται σε εξέλιξη, για αυτό θέλουν τον απαραίτητο χρόνο για να μάθουν και να ολοκληρωθούν!
Ελένη Σίγκου για
Parentshelp.gr
Βιβλιογραφία:
Bailey, B. (2001). Conscious discipline: 7 Basic skills for brain smart classroom management. FL: Loving Guidance. ISBN 13: 978-1-88960-911-9
Baumeister, R. F. (2012). Self Control – the moral muscle. The Psychologist, vol 25, no 2.
National Association of School Psychologists. (2002). Behavior Problems: Teaching Young Children Self-Control Skills. =
